Spacerem wzdłuż dawnego i obecnego przebiegu linii EKD/WKD od Milanówka do Podkowy Leśnej - Warszawska Kolej Dojazdowa

Spacerem wzdłuż dawnego i obecnego przebiegu linii EKD/WKD od Milanówka do Podkowy Leśnej

W sobotę, 06.07.2019 punktualnie o godz. 12:30 grupa osób zainteresowanych historią Milanówka i jego okolic, w tym lokalną infrastrukturą transportu zbiorowego, wyruszyła na spacer śladem dawnego i obecnego przebiegu linii EKD/WKD użytkowanego przez regularny ruch pasażerski od 1936 roku na odcinku od stacji kolejowej PKP w Milanówku do stacji WKD „Podkowa Leśna Główna”.Wydarzenie zostało zorganizowane pod patronatem spółki WKD przez Stowarzyszenie Klub Miłośników EKD/WKD, działające m.in. przy Izbie Tradycji EKD/WKD - we współpracy ze stowarzyszeniami i środowiskami skupiającymi pasjonatów oraz ekspertów z dziedziny kolejnictwa, w tym z zakresu budowy oraz eksploatacji infrastruktury kolejowej, a także zagadnień urbanistyki i zagospodarowania przestrzennego w powiązaniu z transportem kolejowym.

Spacer pn. „WKD w krainie jedwabiu” został poprowadzony historycznym oraz współczesnym przebiegiem linii EKD/WKD wzdłuż ulic: Warszawskiej, Grudowskiej i Milanowieckiej – od budynku byłej kasy biletowej EKD/WKD przy stacji kolejowej PKP przy ulicy Warszawskiej w Milanówku, przy którym zlokalizowany był końcowy przystanek kolejki EKD przez obecny przystanek początkowy/końcowy WKD na terenie Milanówka, „Milanówek Grudów”, aż do stacji „Podkowa Leśna Główna”, na której swój początek ma linia kolejowa nr 48 wiodąca do miasta-ogrodu – „krainy jedwabiu”.

Wydarzenie miało charakter otwarty i było dostępne dla wszystkich zainteresowanych osób, których w ustalone miejsce przybyło blisko 35. Organizatorzy przybliżyli zgromadzonym historyczne uwarunkowania związane z budową, eksploatacją, czy powodami likwidacji linii kolejowej wzdłuż ulicy Warszawskiej i Grudowskiej (na odcinku do ul. Królewskiej). Nie zabrakło również ciekawostek związanych z mijanymi kolejno punktami na trasie, takimi jak pozostałości drewnianych podkładów w rejonie skrzyżowania ulic: Grudowskiej i Granicznej czy słupek hektometrowy w km 3,0 przy ścieżce pieszo-rowerowej w ciągu ul. Grudowskiej. Z kolei na eksploatowanym wciąż odcinku linii na jednym z przepustów zachowały się oryginalne sygnatury EKD.

Na przystanku osobowym „Podkowa Leśna Zachodnia”, na którym rozwidlają się tory w kierunku Milanówka i Grodziska Mazowieckiego, uczestnicy spaceru mogli dowiedzieć się, w jaki sposób obiekt pełnił istotną rolę przesiadkową. Spacer zakończył się na stacji „Podkowa Leśna Główna”.

TŁO HISTORYCZNE ODCINKA LINII KOLEJOWEJ EKD/WKD: MILANÓWEK WKD (PKP) – PODKOWA LEŚNA GŁÓWNA:

Linia kolejowa EKD od Podkowy Leśnej do Milanówka powstała niespełna 9 lat po inauguracji przewozów na zasadniczej relacji Grodzisk Mazowiecki – Warszawa, kiedy to niedzielę 11 grudnia 1927 roku z grodziskiej wozowni do stolicy wyruszył pierwszy pociąg służbowy. Kolejne pociągi, w składach jedno- lub dwuwagonowych zapoczątkowały regularną komunikację pasażerską według rozkładu jazdy, przewidującego pierwotnie 6 par kursów dziennie.

Nowo otwarta linia od samego początku spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem mieszkańców i pozytywnymi głosami w codziennej prasie – mimo niewielkiej liczby pociągów. Czas przejazdu całej trasy wynosił 66 minut. Słabo zaludnione tereny, nie licząc rozbudowującej się Podkowy Leśnej, Pruszkowa, Grodziska Mazowieckiego oraz małych osad: Komorowa i Tworek, nie mogły zapewnić dostatecznej ilości pasażerów. W związku z tym Spółka Akcyjna EKD rozpoczęła starania o zmianę koncepcji swojego funkcjonowania, szczególnie z punktu widzenia obowiązującego warunku odległości minimum 2 km od linii PKP. Licząc na wzrost przewozów zaproponowano budowę odgałęzienia do Włoch i Milanówka oraz przedłużenie trasy przez miasto Grodzisk Mazowiecki od końcowego przystanku przy ul. Radońskiej do Dworca PKP. Usilne zabiegi w Ministerstwie Komunikacji tym razem okazały się skuteczne. Zbyt wolno wzrastająca liczba pasażerów i związana z tym wielkość osiąganych przychodów mogły skutkować przekazaniem linii EKD na własność Państwa.

W 1932 roku otwarto dwa nowe odcinki linii EKD: do podwarszawskiego wówczas osiedla Włochy (o długości 3 km) oraz na terenie Grodziska Mazowieckiego (o długości 2 km). Linia od Podkowy Leśnej do Milanówka była ostatnim nowo wybudowanym odcinkiem w okresie przedwojennym i ostatnim w ogóle, nie licząc zmian trasy w latach 70. XX w.

Czterokilometrowa linia kolejowa od stacji Podkowa Leśna Główna do Dworca PKP w Milanówku została otwarta dla regularnego ruchu pasażerskiego w dniu 1 października 1936 roku. Szybko stworzyła nowe możliwości rozwoju dla osiedli położonych na zachód od Podkowy Leśnej. Od Podkowy Leśnej Głównej do Zachodniej odnogę do Milanówka poprowadzono wzdłuż istniejącego toru „grodziskiego”. Od Podkowy Leśnej Zachodniej nowy tor odbijał na zachód w kierunku letniska Milanówek. Zmierzając do stacji PKP w ciągu ul. Grudowskiej pociągi zatrzymywały się czterokrotnie: w Turczynku (obecnie przystanek nosi nazwę „Polesie”), na Grudowie, przy ul. Granicznej oraz przy ul. Prostej. Wszystkie przystanki pośrednie oprócz Grudowa obowiązywały „na żądanie”. Czas przejazdu do Warszawy wynosił 57-58 minut.

Na odcinku od Podkowy Leśnej Głównej do Milanówka – w odróżnieniu od zasadniczej linii – nie została zbudowana sygnalizacja świetlna, lecz dla zapewnienia bezpieczeństwa ruchu pociągów zastosowano tzw. „berło” – mosiężną tabliczkę, którą musiał mieć każdy pociąg wjeżdżający na odcinek. Na rzeczonym odcinku mógł znajdować się tylko jeden pociąg. „Berło” otrzymywał każdy maszynista pociągu mijającego Podkowę Leśną Główną.

Po zrealizowaniu połączenia do Milanówka natężenie ruchu i przewozy na liniach EKD osiągnęły pokaźne wartości. Pociągi kursowały już w składach trójwagonowych z częstotliwością w godzinach szczytu dochodzącą do 10 minut, w tym do Milanówka średnio 2-3 razy na godzinę w porze szczytu przewozowego. Dla zwiększenia częstotliwości kursowania pociągów na nowym odcinku przez wiele lat stosowano rozwiązanie polegające na uruchamianiu krótszych relacji kończących w Podkowie Leśnej Zachodniej lub Podkowie Leśnej Głównej, skąd podróżni po kilkuminutowym oczekiwaniu mieli zagwarantowaną skomunikowaną przesiadkę na pociągi w relacji do/z Warszawy.

W przededniu II wojny światowej rozkład jazdy na linii do Milanówka przewidywał ponad 20 par pociągów (łącznie ponad 40 kursów w obydwu kierunkach) w zróżnicowanych relacjach, w tym również pociągi pośpieszne, nie zatrzymujące się na niektórych przystankach w rejonie graniczącym z Warszawą. Dla odróżnienia od zwykłych, wagony kierowane do obsługi pociągów pośpiesznych malowano w całości na kremowo.

W 1943 roku własnymi siłami przebudowano i udoskonalono system samoczynnej blokady liniowej na linii EKD, obejmując nią również wszystkie pozostające dotychczas poza tym układem odcinki, na których ruch odbywał się na „berło”. Na odcinku Podkowa Leśna – Milanówek zastosowano blokadę elektromechaniczną, obsługiwaną tylko z jednego końca.

W przeddzień wyzwolenia stolicy, 16 stycznia 1945 roku wycofujące się niemieckie oddziały okupacyjne zniszczyły Elektrownię Pruszkowską, zasilającą linie EKD. Spowodowało to kilkutygodniową przerwę w kursowaniu pociągów, które systematycznie przywracano od połowy lutego na zasadniczej relacji z Grodziska Mazowieckiego w kierunku Warszawy. 19 maja 1945 roku przywrócony został regularny ruch pociągów elektrycznych EKD na całej trasie, co było możliwe dzięki niezwykle ofiarnej pracy całej załogi. Energia elektryczna początkowo pochodziła z Elektrowni Warszawskiej, gdyż odbudowa Elektrowni Pruszkowskiej miała potrwać do grudnia 1945 roku. Odcinek pomiędzy Podkową Leśną i Milanówkiem początkowo zasilany był z elektrowni cukrowni Józefów k. Płochocina (obecnie Gmina Ożarów Mazowiecki).

Po wznowieniu kursowania pociągów do Milanówka nie przywrócono funkcjonowania zawieszonych w okresie okupacji przystanków zlokalizowanych przy ul. Prostej oraz w Turczynku. Na miejsce tego drugiego na przełomie 1951 i 1952 roku uruchomiono przystanek „Polesie” (po raz pierwszy pojawia się w sieciowym rozkładzie jazdy pociągów PKP ważnym od 18 maja 1952 roku).

W dniu 15 kwietnia 1951 roku linię kolei elektrycznej Warszawa – Grodzisk Mazowiecki (z odgałęzieniami do Milanówka i osiedla Włochy) włączono organizacyjnie do Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP) w Warszawie, zrównując ją w ten sposób z tzw. „dużą” koleją. Poszczególne służby liniowe podporządkowano odpowiednim służbom w DOKP Warszawa. Zmieniono jednocześnie nazwę przedsiębiorstwa z EKD na WKD: Warszawska Kolej Dojazdowa.

Z końcem 1972 roku pociągi WKD wycofano spod dworca PKP w Milanówku, ustanawiając końcowy przystanek przy ul. Granicznej. Jednym z powodów takiego posunięcia był wdrażany nowy tabor – elektryczne zespoły trakcyjne serii EN94, które na przełomie 1972 i 1973 całkowicie zastąpiły pojazdy produkcji angielskiej z serii EN80. Prototypowy zespół EN94-01 na odgałęzieniu do Milanówka miał bardzo duże trudności z pokonaniem ostatniego ostrego łuku torowiska przed dworcem PKP, w związku z czym kończył bieg nieopodal byłej restauracji „Milanka”. Kolejnym powodem likwidacji końcowego odcinka od ul. Granicznej do stacji PKP było według przyjętych wówczas założeń usprawnienie i unowocześnienie ruchu na zasadniczych relacjach do Grodziska Mazowieckiego i Milanówka. Zrezygnowano z dowożenia pasażerów pociągami WKD w miejsca, do których docierała tzw. „duża” kolej lub do których znacznie wygodniej mogły dojechać autobusy MZK (w przypadku osiedla Włochy).

W maju 1995 roku miało miejsce kolejne skrócenie linii kolejowej na terenie Milanówka – na odcinku pomiędzy przystankami „Graniczna” i „Grudów” (mającym długość 520 m). Znajdujące się pomiędzy nimi niebezpieczne skrzyżowanie z coraz bardziej zatłoczoną drogą wojewódzką nr 719 coraz częściej było źródłem kolizji i wypadków. Pociągi zaczęły zawracać już na przystanku „Milanówek Grudów” – tuż przed skrzyżowaniem z ul. Królewską. Ostatnim dniem kursowania składów do ul. Granicznej był 26 maja 1995 roku. Wiata stojąca na dotychczasowym końcowym przystanku została przeniesiona do Michałowic. Peron rozebrano rok później, zaś torowisko etapami do końca lat 90. XX w. W ramach prac utrzymaniowych linii kolejowej od Podkowy Leśnej Głównej do Milanówka ostatnia większa naprawa została przeprowadzona w 2016 roku.

Zobacz galerię zdjęć z wydarzenia i materiały powiązane: